In het sociaal domein gelden vijfendertig wetten, die op verschillende waarden zijn gestoeld. Het is dus niet zo verrassend dat deze wetten soms schuren of conflicteren. Inwoners én professionals zijn hiervan de dupe. Hoog tijd dus om te reflecteren op de onderliggende waarden in het sociaal domein en op zoek te gaan naar gedeelde waarden. Professionals voor Maatwerk Multiproblematiek (PMM) en gemeente Tilburg brachten een diverse groep stakeholders bij elkaar om dit gesprek over waarden te voeren. Met als leidende vraag: stel nu dat er één wet in het sociaal domein is, welke waarden zijn dan belangrijker dan andere?

Neem drie belangrijke wetten in het sociaal domein: de Wmo, de Jeugdwet en de Participatiewet. De eerste twee gaan uit van een hulpbehoevende burger die niet voor niets aanklopt bij een instantie. De Participatiewet gaat uit van een ander mensbeeld: een calculerende burger. Een hulpvraag moet worden getoetst en als iemand een bijstandsuitkering ontvangt moet daar iets tegenover staan. Volgens Beate van der Ploeg, strateeg Public Affairs Sociaal bij de gemeente Tilburg en bestuurder van het LCGW, plukken zowel inwoners als professionals de zure vruchten van de soms tegenstrijdige wetten. “Hulpverleners zien zichzelf steeds vaker als procedurespecialist, doordat ze aanmeldprocedure na aanmeldprocedure moeten doorlopen voor cliënten met multiproblematiek. Als ze tegen tegenstrijdigheden aanlopen veroorzaakt dit handelingsonzekerheid. Daardoor wordt geen maatwerk geleverd en stagneert de hulp. Een ander effect is dat professionals het werkveld verlaten.”

Het goede gesprek over waarden
Een belangrijke vraag in het sociaal domein is dus: hoe zetten we de mens meer centraal, zodat we sneller en gerichter hulp kunnen bieden? De eerste stap is een gesprek over (gedeelde) waarden, vinden Professionals voor Maatwerk Multiproblematiek (PMM) en de gemeente Tilburg. PMM is een samenwerkingsverband tussen het Rijk, gemeenten en uitvoeringsorganisaties en biedt professionals een hulpstructuur om maatwerk te leveren en vastgelopen multiprobleemsituaties te doorbreken.

Begin dit jaar organiseerden PMM en gemeente Tilburg vier denksessies waaraan in totaal zo’n vijftig inwoners, ervaringsdeskundigen, professionals en beleidsmakers deelnamen. Beate: “Ons doel was om via een gedachteoefening – stel dat er één wet sociaal domein is, welke waarden zijn daarin leidend? – te komen tot de bouwstenen waarmee we verbetering kunnen realiseren.” Het resultaat van de bijeenkomsten is de Waardenkaart met negen – soms schurende – waardengroepen.

Kloof tussen intentie en werkelijkheid
Benito Walker was een van de gespreksdeelnemers. Behalve student bestuurskunde is hij bestuurslid geweest van de Nationale Jeugdraad. Momenteel is hij werkzaam bij de Landelijke Cliëntenraad. “Mede dankzij de diversiteit aan mensen ontstonden er steeds opnieuw interessante gesprekken”, vertelt Benito. “De gesprekken gingen vaak over het verschil tussen enerzijds de goede intentie van beleid en anderzijds de uitwerking ervan.”

Kernwaarden volgens Benito en Beate
Welke waarden van de Waardenkaart vielen vooral op volgens Benito en Beate?

Eenvoud
Benito: “Mensen zien door de bomen het bos niet meer. We hebben de dienstverlening zo opgeknipt dat het de hulpverlening hindert en vertraagt. Er ligt een grote uitdaging voor instanties en professionals om beter te communiceren en de hulpverlening begrijpelijker en daarmee toegankelijker te maken. Ik hoop dat een inwoner straks, met de komst van de Wams (Wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein), een aanspreekpunt krijgt voor het gehele sociaal domein. Niet alleen binnen de gemeente, maar ook richting andere instanties. Mensen weten dan sneller waar ze wel of niet voor in aanmerking komen.”

Billijkheid
Beate: “Billijkheid is een woord dat we niet vaak meer gebruiken; het gaat over eerlijk en rechtvaardig. Ieder mens en iedere hulpvraag is anders. Professionals kunnen inwoners dan ook beter helpen als ze mogen afwijken van een standaard. Soms is dit lastig, maar ik pleit ervoor om verschil te durven aanbrengen. Vaak gaat het om een kleine groep, die tussen wal en schip valt. De angst voor precedentwerking zou het bieden van maatwerk niet in de weg moeten zitten.”

Vertrouwen
Benito: “Veel wetten zijn relatief wantrouwend ingestoken. Ik ben ervan overtuigd dat mensen graag zelfstandig wíllen zijn en vrij lang wachten voordat ze om hulp vragen. Dus als ze aankloppen bij het sociaal domein, dan hebben ze een bepaalde mate van ondersteuning nodig. De reactie zou dan moeten zijn: hoe kunnen we je helpen?” Ook Beate onderschrijft de waarde van vertrouwen. “Nu voert vaak wantrouwen de boventoon. Met vertrouwen is er meer ruimte om te kunnen handelen in het belang van mensen.”

Waardenkaart als gespreksstarter
Steeds meer professionals voelen de behoefte om het te hebben over de waarden die sturing geven aan hun werk, merkt Beate. “Voor hen is de Waardenkaart een goede gespreksstarter. Een aantal waarden van de kaart schuren, en precies daarover moet de discussie gaan. Welke waarden wegen het zwaarst, voor wie en waarom? En welke waarden vinden we bij de inrichting van het sociaal domein ten diepste belangrijk? Met elkaar leggen we het fundament om bestaande wetten, en de toepassing van die wetten, te verbeteren.”

Tegelijkertijd hoopt Beate dat de Waardenkaart veel breder wordt opgepakt, bijvoorbeeld door politici, maatschappelijke organisaties en inwoners. “We kunnen het ons niet veroorloven om te denken dat een waardengesprek geen nut heeft, omdat we nu eenmaal met de huidige wetten te maken hebben. Dan laat je inwoners en professionals echt in de kou staan”, besluit ze.

 

Download hier de Waardenkaart, om ook in jouw werkkring het gesprek over waarden in het sociaal domein te voeren.